مطیعی که یک روز دیده شد... با تنفر دیده شد (بحثی در قلمرو #اخلاق)

مطیعی که یک روز دیده شد... با تنفر دیده شد (بحثی در قلمرو #اخلاق)

اول.

امروز خبر مداحی یا بهتر بگوییم، رجز خوانی #میثم_مطیعی که رسالۀ دکترایش هم دربارۀ راهکارهای اسلامی برای رویارویی با #توهین به معصومین بود، متهم توهین به #رئیس_جمهور شد. عده‌ای در این‌روزها به خوبی بحث حق توهین را مطرح کردند. به این معنا، همان‌قدر که امثال مطیعی یا شریعتمداری حق اهانت به رئیس جمهور را دارند، بقیۀ افراد نیز باید این حق را داشته باشند. 

از نگاه برخی اخلاق‌گرایان، توهین به‌ذات محکوم، قبیح و نادرست است. از نظر من حسن و قبح توهین در کارایی‌ و خیر عمومی آن نهفته است و ذاتی در کار نیست. توهین را می‌توان کاری «بد» دانست، اما نه لزوماً «غلط». اما در عین حال معتقدم «توهین» هیچ‌گاه گزینه برتری نخواهد بود. زیرا اگر فایده‌ای که به دنبالش هستیم، وادار کردن فردی به اندیشیدن باشد، ممکن است با این‌کار او را از اندیشه دورتر کنیم. و اگر مخالفت با رفتار و سیاست‌هاست، طرف مقابل را جری‌تر و مصمم‌تر از قبل کنیم. 

دوم.

با این حال، رذالت عمل رعیتی مطیع چون میثم مطیعی تنها در این است که توهینش نه کارایی دارد و نه خیر عمومی‌ای را به دنبال خواهد داشت، دستمزد شاید. میثم مطیعی خروجی روان آشفتۀ بسیاری از مردم ماست، که جدای از سلیقۀ سیاسی‌شان نفرت پراکنی را دوست دارند و آن را در زندگی روزمره از خیابان گرفته تا فضای مجازی نشان می‌دهند. یا یک مثال دیگر همان افرادی هستند که با حرارت از میراث باستانی ایران دفاع می‌کنند و بی‌ کمترین شناخت از اعراب رکیک‌ترین دشنام‌ها را به ایشان می‌دهند. همین رویه‌ را میان تعدادی از آتئیست‌های ایرانی هم مشاهده می‌کنیم. 

زمانی می‌توانیم «خیر عمومی» را بهتر درک کنیم که توانایی تعامل با جوامع و البته جامعه‌مان را داشته باشیم. آن‌ها که ناتوان از تعامل‌اند، به جزم‌های ایدئولوژیک پناه می‌برند تا هویتی پیدا کنند، هویتی که هر چه بیش‌تر به نفرت افزایی‌های غیر #تمیز روی می‌آورد. 

سوم.

کدام یک از این توهین‌ها خیر عمومی را تقویت می‌کند؟ طنز پنهانی نیز در تاریخ معاصر ما وجود دارد، توهین مکرر انقلابیون به اندیشه «لیبرال» در ادامه تضعیف تمام گرایش‌های فکری و سیاسی، دینی و غیر دینی را به دنبال داشت، به جز یک مورد که همانا تقویت لیبرالیسم در ایران بود. و همین‌طور سکولاریسم. پس این پرسش را به شوخی یا جدی موضوع تأمل قرار دهیم: توهین به مدرنیسم و عقلانیت و دولتی که دست‌کم به دنبال اداره عقلانی امور است، نتیجه‌اش را می‌توان گسترش بیشتر تعداد #مدعیان_پوچ_اندیش (یا همان نهیلیست) و طرفداران #سکولاریسم دانست، آیا چنین توهینی (که رکیک هم نبود) واقعاً به لحاظ اخلاقی قبیح است؟